Διαστάσεις της αρρενωπότητας

isbn: 978-618-5471-19-4

σελ. 462

σχήμα 17χ24

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το φύλο αποτελεί μια κοινωνική κατηγορία, της οποίας τα κοινωνικά χαρακτηριστικά αποτελούν μια αυθαιρεσία. Τα κοινωνικά χαρακτηριστικά εμφανίζονται ως βιολογικά με σκοπό τη νομιμοποίηση και αναπαραγωγή της ιεράρχησης των δύο φύλων. Η αρρενωπότητα συχνά ορίζεται από το τί δεν είναι, εστιάζοντας κυρίως στα στοιχεία της θηλυκότητας. Ο ανδρισμός δεν είναι απόρροια του βιολογικού φύλου του άνδρα αλλά αποτελεί το κοινωνικό γένος, το σύνολο δηλαδή των συμπεριφορών που τον ορίζουν και τον διαχωρίζουν από το άλλο φύλο. Η ανδρική ταυτότητα δομείται με χαρακτηριστικά όπως είναι η σωματική δύναμη, η προσωπική ελευθερία και ταυτίζεται με παραδοσιακές αντιλήψεις και αξίες για τις έμφυλες σχέσεις.
Τα φεμινιστικά, ανδρικά κινήματα όπως και οι νέοι κλάδοι των ανθρωπολογικών και κοινωνιολογικών επιστημών στις Δυτικές κοινωνίες τον τελευταίο αιώνα, οδήγησαν στην επανεξέταση της αρρενωπότητας, από το σχηματισμό ως την καθιέρωση του στην κορυφή των πατριαρχικών κοινωνιών. Η μελέτη του ανδρισμού θέτει σε κριτική τη μελέτη του φύλου ως σχέσης μεταξύ ανδρών και γυναικών που εισάγει τη σχέση του ανδρισμού με την τάξη, τη φυλή, τη σεξουαλικότητα, τη θρησκεία και την εθνική ταυτότητα, αναδεικνύοντας την κεντρικότητα του ζητήματος της εξουσίας στην ιστορία του ανδρισμού.
Η αρρενωπότητα αποτελεί κεντρική αναλυτική κατηγορία στον παρόντα συλλογικό τόμο καθώς συνιστά πεδίο εξουσίας μέσω του οποίου αρθρώνονται οι κοινωνικές ιεραρχίες αλλά και επαναπροσδιορίζονται οι ανδρικές ταυτότητες. Στον παρόντα διεπιστημονικό συλλογικό τόμο περιλαμβάνονται κείμενα από διακεκριμένους ακαδημαϊκούς, ειδικούς επιστήμονες σε θέματα φύλου, μουσικοπαιδαγωγούς, εγκληματολόγους, νομικούς και εμπειρικούς που συμβάλλουν στην ανάδειξη και στην αποτύπωση των σύγχρονων μελετών και ερευνών της έμφυλης ταυτότητας στην Ελλάδα, την Παλαιστίνη και την Τουρκία. Η παράθεση των άρθρων έγινε με αλφαβητική σειρά και σεβόμενοι τον τρόπο παράθεσης της βιβλιογραφίας και το ύφος γραφής του κάθε συγγραφέα.
Η διεπιστημονική προσέγγιση (της κοινωνιολογίας, της ψυχολογίας, της παιδαγωγικής, της ψυχιατρικής, της νομικής και της εγκληματολογίας) στον παρόντα συλλογικό τόμο αναδεικνύει τα θέματα της έμφυλης ταυτότητας δη της αρρενωπότητας αλλά και την αναγκαιότητα της διεπιστημονικής αυτής της προσέγγισης.
Αναλυτικότερα, οι Αλιπράντη-Mαράτου Λάουρα & Βλαστάρη-Δυοβουνιώτου Χαρά, εξετάζουν τη δόμηση της ανδρικής ταυτότητας στο σχολικό πλαίσιο καθώς και τους παράγοντες που επιδρούν σε αυτή τη διαμόρφωση. Μέσω της εμπειρικής τους έρευνας αναδεικνύουν τις αξίες και τις στάσεις που έχουν εσωτερικεύσει οι μαθητές και οι μαθήτριες μέσω της διαδικασίας της κοινωνικοποίησης. H Alkawasmeh Sahar στη συνέχεια, ερευνά την κοινωνική πραγματικότητα των γυναικών της Παλαιστίνης και τις συνέπειες στην έμφυλη διαμόρφωση τους με το παρόν κοινωνικό σύστημα της Παλαιστίνης και την υποχρεωτική στρατολόγηση τους. Ο Ασκητής Θάνος, διερευνά το σεξουαλικό πρόβλημα στη ζωή του άνδρα και τον ρόλο της συντρόφου. Επικεντρώνει τη μελέτη του στα σεξουαλικά προβλήματα που αποτελούν συχνά για τους άνδρες μια δύσκολη κατάσταση, η οποία φαίνεται να σχετίζεται με τις ευρέως διαδεδομένες πεποιθήσεις και τις μη ρεαλιστικές προσδοκίες και αντιλήψεις της ανδρικής σεξουαλικής λειτουργίας στα πλαίσια της αρρενωπότητας που ο ίδιος, η σύντροφός του, αλλά και η κοινωνία απαιτούν από εκείνον.
Οι Βερβέρης Αντώνης & Λίτος Ιωάννης, επιχειρούν να διερευνήσουν το ζήτημα της περιορισμένης παρουσίας ανδρών στην προσχολική μουσική αγωγή στα πλαίσια του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, μελετώντας τις σχέσεις και τις εντάσεις μεταξύ μουσικής-φύλου και φύλου-προσχολικής εκπαίδευσης, καλύπτοντας παράλληλα ένα ερευνητικό κενό αναφορικά με την ύπαρξη έμφυλων στερεοτύπων στην προσχολική μουσική εκπαίδευση. Ο Γρηγορόπουλος Ηρακλής, μελετά τη συμμετοχή των ανδρών στην προσχολική αγωγή και του ρόλου τους σε αυτή. Η σημαντικότητα του συγκεκριμένου ζητήματος απορρέει από το γεγονός ότι αφορά άμεσα τα παιδιά και την ανάπτυξη τους, καθώς οι εμπειρίες τους αλλά και το νόημα που αποδίδεται στις έμφυλες διαφορές από τον πρώτο εκπαιδευτικό τους χώρο μπορεί να αποτελέσει σημείο εκκίνησης της αποδόμησης των στερεοτύπων του φύλου.
Ο Ζάραγκας Χαρίλαος, επικεντρώνει τη μελέτη του στην αναπαράσταση της έννοιας του ανδρισμού μέσα από την ενασχόληση με τις πολεμικές τέχνες. Στην παρούσα μελέτη επιχειρήθηκε μια προσέγγιση κοινωνιολογικής σημασίας του ανδρισμού στις Πολεμικές τέχνες, σύμφωνα με τις πραγματικές και τις συμβολικές λειτουργίες που αποδίδονται στον άνδρα και στη γυναίκα, στον πολιτισμό που εξετάζεται. Η Ιωάννου Καλλιόπη- Κέλλυ, μελετά τις σχέσεις μεταξύ του φύλου και του εγκλήματος στον κυβερνοχώρο και περιγράφει τους πιο κοινούς τύπους άνδρα κυβερνοεγκληματία. Θέτει ως στόχο τη σωστή ενημέρωση γύρω από το κυβερνοέγκλημα και ως εκ τούτου τις ορθές στρατηγικές πρόληψής του. Ο Κακολύρης Γεράσιμος, επικεντρώνει τη μελέτη του σε μια συνοπτική θεώρηση των θέσεων της Μπάτλερ σχετικά με την επιτελεστική κατασκευή του φύλου. Όπως και στον Φουκώ, έτσι και στην Μπάτλερ το υποκείμενο δεν είναι απλώς «γειωμένο» στην ιστορία και τον πολιτισμό, αλλά είναι ιστορικά και πολιτισμικά συγκροτημένο.
Ο Καλοβυρνάς Λύο, εξετάζει το πώς κατασκευάζονται οι άντρες, πώς αυτή η κατασκευή αποκλείει ή αποξενώνει ορισμένους άντρες από τη συγκεκριμένη ταυτότητα και ποιες είναι κάποιες από τις συνέπειες της κατασκευής του ανδρισμού και του αποκλεισμού από αυτόν ειδικά για τους γκέι άντρες. Οι Καρακώστα Αριάννα & Γόγαλης Κώστας, εξετάζουν τους λόγους μέσα από τους οποίους επιλέγουν αγόρια και κορίτσια να εννοιολογήσουν την έννοια του ανδρισμού καθώς και τους τρόπους που σχετίζονται αυτοί οι λόγοι με τους λόγους περί θηλυκότητας στο θεσμικό πλαίσιο του σχολείου και στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο (οικογένεια, παρέες συνομηλίκων, Μ.Μ.Ε., social media) στον οποίο δρουν στο συγκεκριμένο κοινωνικό ιστορικό πλαίσιο. Ο Καραμπελιάς Γεράσιμος, μελετά την ηγεμονική αρρενωπότητα στην τουρκική κοινωνία και πολιτεία και συμπεραίνει πως στην Οθωμανική Αυτοκρατορία αλλά και στην Τουρκία, τόσο η παρακαταθήκη της ισλαμικής παράδοσης και των πρακτικών της όσο και η περιρρέουσα αγρο-κτηνοτροφική κουλτούρα συνέβαλαν θετικά στη διαιώνιση της καθετότητας των σχέσεων μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Η Καρατζά Αθηνά, μέσα από την παρουσίαση εικόνων «ανδρισμού» από τα ΜΜΕ τη σύγχρονη εποχή, διερευνά πώς, εκτός από τις γυναίκες, οι άνδρες είναι επίσης όμηροι του κοινωνικού φύλου τους, και σκιαγραφεί τις κοινωνικά κατασκευασμένες και διαρκώς μεταβαλλόμενες απαιτήσεις της ανδρικής ταυτότητας. Ο Λαϊνάς Σωτήρης, μελετά τον ανδρισμό στο πεδίο των εξαρτήσεων, κυρίως υπό το πρίσμα των θεωρήσεων του ηγεμονικού ανδρισμού. Ταυτόχρονα αξιοποιεί θεωρητικά πλαίσια από τις κριτικές προσεγγίσεις του πεδίου των εξαρτήσεων, τα οποία επισημαίνουν τη ρευστή και μεταβαλλόμενη φύση του φαινομένου της εξάρτησης. Η Λεμπέση Μάρθα, παραθέτει τις Εγκληματολογικές προσεγγίσεις του ανδρισμού, οι οποίες έχουν διανοίξει έναν ουσιαστικό προβληματισμό για τη διάσταση κυρίως του κοινωνικού φύλου μέσα στο ποινικοκατασταλτικό σύστημα.
Η Λώλη Μαργαρίτα, αναφέρεται στις έμφυλες διαφορές μιας διεκδικητική συμπεριφορά στο κοινωνικό και εργασιακό περιβάλλον. Παρουσιάζει σχετικές έρευνες που εμφανίζουν τους άνδρες περισσότερο διεκδικητικούς ακολουθώντας τους κοινωνικούς ρόλους που τους έχουν αποδοθεί. Ο Λώλης Μιχαήλ, στοχεύει να αναγνωρίσει και να μελετήσει τα ηγεμονικά πρότυπα που επικρατούν εντός της Αστυνομίας και κατ’ επέκταση της ευρύτερης κοινωνίας και να αναλύει πως αυτά επιδρούν στην οργάνωση, τη λειτουργία και τη κουλτούρα της Αστυνομίας, καθώς και με ποιόν τρόπο επηρεάζουν τον ίδιο τον Αστυνομικό. H Μπούνα Ανδρομάχη, αναδεικνύει τον τρόπο που η γυναικοκτονία αναπαρίσταται από τα ΜΜΕ. Σκοπός της πρωτογενούς της έρευνας ήταν να εξετασθεί πώς παρουσιάζονται οι γυναικοκτονίες οι οποίες απασχόλησαν για μακρύ διάστημα τα ΜΜΕ, μελετώντας συγκεκριμένα δύο περιπτώσεις γυναικοκτονιών.
Οι Μπούνα Ανδρομάχη & Παπάνης Ευστράτιος, εξετάζουν τις αντιλήψεις των Αξιωματικών Υπηρεσίας του Αστυνομικού Τμήματος Ιωαννίνων της Ελληνικής Αστυνομίας για τις μορφές, τη συχνότητα της βίας κατά των ανδρών και τις ερμηνείες που οι ίδιοι δίνουν ως προς τη θυματοποίηση του άνδρα και τους παράγοντες που συμβάλλουν στη διαμόρφωση της έμφυλης ταυτότητας, της αρρενωπότητας. Ο Πανάγος Κωνσταντίνος, επιχειρεί να αναδείξει τη σημασία της φεμινιστικής κατεύθυνσης της εγκληματολογίας και της κοινωνιολογίας των αρρενωποτήτων για την κατανόηση του φαινομένου και κατ’ επέκταση για τον σχεδιασμό της αντεγκληματικής πολιτικής. Η Παπακωνσταντίνου Αντιγόνη- Άλμπα, εστιάζει στις εμπειρίες των μαθητών της τελευταίας τάξης του δημοτικού σχολείου αναφορικά με τους δασκάλους και τις δασκάλες που έχουν γνωρίσει ως κύριους διδάσκοντες στην τάξη τους. Μέσω της θεματικής ανάλυσης των δεδομένων αναδεικνύει το στερεοτυπικό τρόπο σκέψης των μαθητών αναφορικά με τα δύο φύλα των δασκάλων τους.
Η Πικραμένου Νικολέττα, αναλύει τον τρόπο με τον οποίο το δίπολο και τα κυρίαρχα πρότυπα ηγεμονικής αρρενωπότητας περιορίζουν το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού αλλά και την ελεύθερη ανάπτυξη της αρρενωπότητας των ίντερσεξ ανδρών. Η παρούσα νομική-κοινωνική μελέτη, συνδυάζει τη νομική επιστήμη με στοιχεία queer θεωρίας, με απώτερο σκοπό τον συλλογισμό πέρα από κοινωνικά και νομικά επιβεβλημένες ταυτότητες και δίπολα φύλου. Η Στάμου Εύα, διερευνά το πώς βιώνουν οι άντρες μέσης ηλικίας την διαδικασία της γήρανσης κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. Αντλώντας από εις βάθος συνεντεύξεις με είκοσι Έλληνες, από 40 έως 60 ετών, των οποίων η οικονομική κατάσταση έχει μεταβληθεί την περίοδο 2011-2016, η εργασία διερευνά με συστηματικό τρόπο ζητήματα που αφορούν την προσωπική ταυτότητα, την αυτοεικόνα, την υγεία, την σεξουαλικότητα, και την κοινωνική θέση ατόμων της συγκεκριμένης ηλικιακής ομάδας. Ο Ταχματζίδης Δημήτρης, επιχειρεί να αναλύσει τις λανθάνουσες έμφυλες αναφορές στον πολιτικό προεκλογικό λόγο και να εξετάσει τον εάν τελικά ωφέλησαν την υποψηφιότητα του Trump ερμηνεύοντάς τες μέσα από ποικίλα μεθοδολογικά εργαλεία, όπως την ανθρωπολογία, την ψυχολογία του λόγου, την πολιτική, την ψυχανάλυση, τις εικαστικές τέχνες και την σημειωτική.
Η Τσικνάκου Ελένη, διερευνά πτυχές του επαγγέλματος των εκπαιδευτικών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που φαίνεται να αποτυπώνουν το πώς αναπαράγονται οι έμφυλες ιδεολογίες και το πώς διαμορφώνονται οι σχέσεις εξουσίας στο επάγγελμα. Η Τsouni Alexia, διερευνά μέσα από το φεμινιστικό πρίσμα την αρρενωπότητα όπως αυτή διαμορφώνεται από τον πόλεμο, την στρατιωτική θητεία και τον μιλιταρισμό γενικότερα. Παρουσιάζει διαχρονικά τη δράση του φεμινιστικού κινήματος με αφετηρία τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Φτάνοντας στο σήμερα, εστιάζει στα πρότυπα ανδρισμού που προωθεί ο στρατός στην Ελλάδα και στο Ισραήλ, καθώς και στην τεκμηριωμένη κριτική που ασκούν οι φεμινίστριες και οι αντιρρησίες συνείδησης. Η Ulusu Irmak, εξετάζει την έλλειψη αποτελεσματικής προστασίας των προσφύγων από τη βία λόγω του φύλου τους στην Τουρκία. Ερευνά τις διαφορετικές εμπειρίες που βιώνουν οι άνδρες και οι γυναίκες ως προς το φύλο τους και τη βία βασισμένη στο φύλο τους που δέχονται.
Τέλος, o Χαρατσάρης Χριστόφορος, καταγράφει μέσα από το ιδεολογικό πρίσμα της λογοτεχνικής γλώσσας μια άποψη για τον κόσμο και την εξωκειμενική πραγματικότητα και τον τρόπο με τον οποίο ο αφηγηματικός και ο ποιητικός λόγος μετασχηματίζουν και νοηματοδοτούν ποικίλους περί των έμφυλων ταυτοτήτων λόγους, προσφέροντας άλλοτε τυποποιημένες αναπαραστάσεις της ανδρικής και της γυναικείας υποκειμενικότητας και άλλοτε νέες και ριζοσπαστικές εκδοχές τους.
Είναι μεγάλη η χαρά των επιμελητών του τόμου να παρουσιάσουν τόσες σύγχρονες μελέτες που διακρίνονται σε ώριμες θεωρητικές και ερευνητικές συμβολές καθηγητών, καθώς και σε πρωτότυπες μελέτες νέων ερευνητών. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε όλους τους συγγραφείς για την πολύτιμη συνεργασία τους.

Οι επιμελητές

Ευστράτιος Παπάνης
Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου
&
Ανδρομάχη Μπούνα
Δρ. Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Αλιπράντη- Mαράτου Λάουρα, Δρ Κοινωνιολογίας, Διδάσκουσα ΕΚΠΑ
Alkawasmeh Sahar Yousef Mustafa, PhD Gender and development specialist, General Director of the ADWAR association
Ασκητής Θάνος, Δρ. Ψυχίατρος-Σεξολόγος, Καθηγητής Ψυχιατρικής Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου (EUC)
Βερβέρης Αντώνης, Πανεπιστημιακός Υπότροφος Τμήμα Μουσικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Βλαστάρη-Δυοβουνιώτου Χαρά, Κοινωνιολόγος- Ψυχολόγος, ΜΑ
Γόγαλης Κώστας, Υποψ. Διδάκτωρ Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Γρηγορόπουλος Ηρακλής, Διδάκτωρ, Κλινικός Ψυχολόγος - Παιδοψυχολόγος
Ζάραγκας Χαρίλαος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Ιωάννου Καλλιόπη-Κέλλυ, Διευθύντρια Διεθνούς Ινστιτούτου Κυβερνοασφάλειας (CSI Institute) - Κλινική Εγκληματολόγος - Τrauma Coach- Υποψήφια διδάκτωρ Ψηφιακής Εγκληματολογίας στο πανεπιστήμιο του Essex
Κακολύρης Γεράσιμος, Επίκουρος Καθηγητής φιλοσοφίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Καλοβυρνάς Λύο, Ψυχοθεραπευτής, Ψυχοθεραπευτής σχέσεων
Καρακώστα Αριάννα, Κοινωνική Ψυχολόγος
Καραμπελιάς Γεράσιμος, Καθηγητής Κοινωνιολογίας Παντείου Πανεπιστημίου
Καρατζά Αθηνά, Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης, Διδάσκουσα Πανεπιστημίου Λευκωσίας
Λαϊνάς Σωτήρης, Ψυχολόγος, Διδάκτωρ Ψυχολογίας, Αναπλ. Επιστημονικός Υπεύθυνος Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας Α.Π.Θ.
Λεμπέση Μάρθα, Κοινωνιολόγος, ΜΔΕ Εγκληματολογίας
Λίτος Ιωάννης, M.Sc. Εκπαιδευτικός - Μουσικός, Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Λώλη Μαργαρίτα, Ψυχολόγος MSc, Ψυχοθεραπεύτρια
Λώλης Μιχαήλ, Αξιωματικός Ελληνικής Αστυνομίας του Τμήματος Αντιμετώπισης Ρατσιστικής Βίας Αττικής/ Πτυχιούχος Δημοσίας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου/ Εμπειρογνώμονας του Συμβουλίου της Ευρώπης σε θέματα Αστυνόμευσης Εγκλημάτων Μίσους εναντίον ΛΟΑΤΚΙ ατόμων
Μπούνα Ανδρομάχη, Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων/ Μεταδιδακτορική ερευνήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου/ Διδάσκουσα στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Πανάγος Κωνσταντίνος, Διδάκτωρ Εγκληματολογίας-Σωφρονιστικής, Νομική Σχολή ΕΚΠΑ
Παπακωνσταντίνου Αντιγόνη- Άλμπα, Επίκουρη Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Παπάνης Ευστράτιος, Μόνιμος Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου
Πικραμένου Νικολέττα, Διδάκτωρ Νομικής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Στάμου Εύα, Διδάκτωρ Ψυχολογίας
Ταχματζίδης Δημήτρης, Ακαδημαϊκός Υπότροφος Πολιτικής Ψυχολογίας, Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας
Τσικνάκου Ελένη, Υποψήφια Διδακτόρισσα Παντείου Πανεπιστημίου
Τsouni Alexia, Human rights activist, member of the editorial committee of “Mov”, Women’s rights association
Ulusu Irmak, Human rights lawyer practising in Turkey
Χαρατσάρης Χριστόφορος, Διδάκτωρ Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

[Κωδικός Ευδόξου: 114274942]